Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy

Rys historyczny  powstania Parafii i miasta Pilica

Pilica położona jest w malowniczej dolinie  rzeki, która ma swoje źródła 2 km na zachód od miasta, otoczona jurajskimi wzgórzami, leży na wysokości 350 m n.p.m. Administracyjnie  aktualnie należy do województwa śląskiego, powiatu zawierciańskiego.

Od 25.marca,1992r. znalazła się  w nowo utworzonej  przez Papieża Jana Pawła II, diecezji sosnowieckiej /z  części diecezji kieleckiej/

  Najdawniejsze dzieje Pilicy, nie są dostatecznie udokumentowane i stosunkowo mało znane.

Pierwotnie Pilica położona była na wschód od obecnego miasta, na wzgórzach gdzie istniał piastowski  gród w całości w architekturze drewnianej  z  drewnianym kościołem p.w. Św. Piotra. 

Cennym dokumentem  o powstaniu parafii jest nota w  Księgach Wizytacyjnych Parafii z tego okresu,  zapisanych i powtórzonych  w Liber Beneficiorum Jana Długosza – historyka Dziejów Polski.

   W czasie wizytacji dziekańskiej Ks. Wincenty Rafałowski podaje datę 1066r. jako rok ERGYGOWANIA PARAFII  przez Biskupa Krakowskiego Lamberta II Sułę , działo się to za czasów panowania Króla Bolesława Śmiałego, zwanego Szczodrym, który był fundatorem bardzo wielu kościołów, na ówczesnych ziemiach polskich. Historycznym dowodem z tego okresu z 1089r.  pozostał fragment kamiennej  chrzcielnicy z widoczną , wyrytą datą.

     Do czasów współczesnych zachowane zostały fragmenty kamiennych fundamentów pierwotnej świątyni, które są wyeksponowane na środku placu piastowskiego grodu. Drewniany pierwotny Kościół    przetrwał   504 lata,  do 1570 r., kiedy uległ  całkowitemu zniszczeniu / ze starości /  i został rozebrany.

  Wzgórze na którym  erygowano Parafię i powstał pierwszy kościół pod wezwaniem Św. Piotra ,  przybrało z czasem nazwę Wzgórza Św. Piotra w Pilczy / w Pilicy/   Jak podają  Księgi Wizytacyjne Parafii, istniało wtedy na Wzgórzu  18 chat kmiecich – chłopskich , w których   mieszkało 178  osób wraz z dobytkiem. 

Wokół Piastowskiego Grodu i  Kościoła  na Wzgórzu Św. Piotra , rozrastała się osada jako Stara Pilica, usytuowana na prastarym szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Śląsk.  Gród- Stara Pilica  rozwijała się pod patronatem i opieką rodu Toporczyków z Pilczy(Pilicy)  herbu Topór.

 Otton z Pilczy był pierwszym  właścicielem i jej założycielem.

 Sam Otton pełnił wiele zaszczytnych i ważnych  funkcji na dworze króla Kazimierza Wielkiego, wchodząc w skład rady królewskiej, był starostą ruskim, wojewodą sandomierskim, starostą  generalnym wielkopolskim.  Jego żona Jadwiga z Melsztyna w dniu 15, lutego, 1386r. pełniła obowiązki matki chrzestnej przy chrzcie  króla Władysława Jagiełły. Ród właścicieli Pilicy odznaczał się w tym czasie, wielkimi wpływami i posiadał znaczącą pozycję,  gdyż dobra pilickie stanowiły osobny organizm, polityczno-ekonomiczny.

   Przez co, Pilica została wyniesiona przez Króla Władysława Jagiełłę do rangi Hrabstwa.

To żona Ottona z Pilicy, Jadwiga w 1393r. doprowadziła do lokacji miasta na prawie magdeburskim (dokument podpisał sam król Władysław Jagiełło)

Miasto wytyczono 600m  od dawnej osady, w kierunku zachodnim,  w układzie geometrycznie zwartym , przetrwał  do naszych  czasów, z centralną częścią rynku w kształcie zbliżonym do kwadratu o  wymiarach 95m  x 105m, zamknięty zabudową kamienic dwu i jedno kondygnacyjnych.

W tym samym czasie w  1393r. rozpoczęto budowę okazałego i wyniosłego kościoła w stylu gotyku nadwiślańskiego, pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, co było  charakterystyczne  w końcu XIV w. dla kościołów budowanych w sąsiedztwie rzek. 

Po śmierci Ottona w 1382r. i jego żony Jadwigi w 1404r. ich córka Elżbieta kontynuuje  to dzieło. Budowa nowego kościoła farnego zostaje ukończona w 1409r. Wtedy Elżbieta w celu ożywienia życia religijnego, założyła Kolegium pięciu Kapelanów, których obsadzał rektor Akademii Krakowskiej.

Córka  Ottona i Jadwigi z Pilczy – Elżbieta, zostaje żoną Króla Władysława Jagiełły, a po

Jego śmierci, w latach 1417 – 1420 jest Królową Polski.

Królowa Elżbieta  zmarła 12.V.1420r.

Jej Imieniem nazwane jest  obecne Liceum Ogólnokształcące w Pilicy.

Pierwsza parafia rzymskokatolicka  na Wzgórzu św. Piotra,  istniała samodzielnie do 1409r. po czym  została przeniesiona do nowo wybudowanej gotyckiej świątyni. Konsekracji nowego gotyckiego kościoła  dokonał biskup Krakowski Piotr Wysz  w 1410r.

W tym czasie prężnie rozpoczynała swą działalność Szkoła Parafialna, Szpital-Dom Chorych i Ubogich, różnego rodzaju Bractwa, orkiestra kościelna, a wielu bogatych mieszczan Pilicy, studiowało na Akademii Krakowskiej. Przez kilka wieków do 1561r. Pilica była w posiadaniu Rodu Pilickich Herbu Leliwa i w tym czasie przeżywała swój największy  rozkwit i rozwój.

Pod koniec XVI wieku w 1581 r. Pilica liczyła zaledwie 300 mieszkańców, po wcześniejszych napadach, podpaleniach, najazdach, zniszczeniach,  grabieży rabusiów i zbójców.

   Drewniana świątynia św. Piotra na Wzgórzu  przetrwała 504 lata, kiedy ze starości uległa rozpadowi i zniszczeniu. W 1570 r.  kościół został rozebrany.

 W 1578r.  na starych kamiennych fundamentach , wybudowano nowy kościół z drewna modrzewiowego.

Był to kościół jednonawowy – orientowany / część ołtarzowa od strony wschodniej / ,  kryty gontem , dach  zwieńczony  wieżyczką i sygnaturką małym dzwonem.

Wnętrze kościoła było w stylu wczesno barokowym.  Ołtarz Główny w kolorach czerni słoniowej , podzielony symetrycznie czterema złoconymi  kolumnami  z  figurą Chrystusa na Krzyżu . Obraz na zasłonie, olejny na płótnie , przedstawiał Chrystusa przekazującego klucze św. Piotrowi.

Trzy  boczne ołtarze przedstawiały  ;

Pierwszy : Zmartwychwstanie Chrystusa i Figurę św. Anny Samotrzeciej.   

Drugi:  Obraz Trójcy Świętej. 

Trzeci : Obraz  Św. Antoniego

Na południowej ścianie we wnętrzu  kościoła, znajdowała się polichromia / obrazy-sceny sakralne malowane na drewnie/ będące częściami tryptyku głównego ołtarza, pierwotnej świątyni.

Polichromia przedstawiała sceny: Męczeństwo Św. Stanisława Biskupa  Matkę Bożą z Dzieciątkiem , Św. Katarzynę, Św. Barbarę, Św. Jadwigę Śląską,

Św. Elżbietę Węgierską,  Św. Wojciecha Biskupa, Sceny z życia Św. Piotra .

Utracony w 1570 r. Przywilej Odpustu,  w dzień Św. Piotra i Św. Pawła, dnia 29.czerwca,  Kościół w Pilicy  odzyskał  dnia  18.06.1686r.

Od tamtych wieków,  Odpust w dzień Św. Apostołów Piotra i Pawła 29.06.  trwa po dziś dzień.

W 1691 roku dobudowano murowaną zakrystię o sklepieniu barokowym i drewnianą dzwonnicę , których fundatorem był ówczesny dziedzic Pilicy-  Książe Michał Warszycki – Herbu  Abdank.

 W czasie zaborów i innych burzliwych lat polskiej historii kościół na Wzgórzu Św. Piotra  ponosił niepowetowane straty i szkody, podobnie w czasie I Wojny Światowej 1914r.- 1918r. kościół poważnie ucierpiał.

 W okresie międzywojennym naprawiono drewniano-murowane  ogrodzenie , wyremontowano szkody powstałe na drewnianym modrzewiowym kościele.

 W ostatnich miesiącach II wojny Światowej wycofujące się wojska niemieckie,  dnia 17.stycznia 1945r.  podpaliły zabytkowy, historyczny kościół Św. Piotra , który całkowicie spłonął w pożarze. Po spalonej świątyni, pozostał  do dziś pusty plac.

Wzniesiona w latach 1960 murowana Kaplica  symbolizuje  , zamierzchłe wieki naszej historii.

Pozostały tylko milczące groby pochowanych tu  przeszłych pokoleń i widoczne jeszcze pomniki pochowanych wielkich osób , dawnych właścicieli ,szlachciców i dziedziców Pilicy, również groby pochowanych tutaj osób , z początku XIX i XX wieku.

To szczególne i wyjątkowe miejsce, kolebka chrześcijaństwa , które od 950 lat historii tej ziemi i tylu ludzkich pokoleń,  tak wiele przeżyło i niejedno widziało.

PRZECHODNIU

Uszanuj to Zabytkowe, Niepowtarzalne

i Święte Miejsce.

Opracował: Ks. Proboszcz Jarosław Szlenzak

                                                 Historyk Sztuki